Elżbieta Zawacka była osobą wybitną i niepowtarzalną. Jako jedyna kobieta ukończyła niezwykle trudny i prestiżowy kurs cichociemnych. Po wojnie więziona przez władze ludowe nie załamała się, lecz po wyjściu z więzienia poświęciła się pracy akademickiej i społecznej. Całe swoje życie przeznaczyła służbie dla Polski – w uznaniu jej wybitnych zasług została awansowana jako druga kobieta w historii Wojska Polskiego na stopień generała brygady.
Elżbieta Zawacka urodziła się 19 marca 1909 roku w Toruniu znajdującym się w owym czasie w obrębie zaboru pruskiego. Po ukończeniu szkoły podstawowej edukację kontynuowała w Żeńskim Gimnazjum Humanistycznym, którego ukończenie wraz z pozytywnym zdaniem egzaminu maturalnego pozwoliło podjąć jej studia na wydziale matematycznym Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Po zdaniu egzaminu pedagogicznego w 1936 r. została nauczycielką w Tarnowskich Górach. Równocześnie Elżbieta Zawacka działała jako instruktorka Przysposobienia Wojskowego Kobiet, pełniąc w 1939 r. funkcję komendantki Rejonu Śląskiego PWK.
Wojna 1939 roku zastała naszą bohaterkę w Spale na obozie instruktorskim PWK, gdzie po odebraniu przydziału mobilizacyjnego udała się na Śląsk, po przegranej bitwie granicznej jako żołnierz Kobiecego Batalionu Pomocniczej Służby Wojskowej została skierowana do obrony Lwowa.W październiku 1939 r. rozpoczęła działalność w Służbie Zwycięstwu Polski(SZP), zaprzysiężona w Warszawie przyjęła pseudonim „Zelma” po czym udała się na Śląsk by wśród zaufanych członkiń PWK organizować struktury konspiracyjne na tym obszarze.
Z końcem 1940 r. „Zelma” została przeniesiona do Warszawy, gdzie przyjęła nowy pseudonim „Zo”. Dzięki doskonałej znajomości języka niemieckiego, dobremu rozeznaniu w mentalności Niemców, a także „aryjskiemu wyglądowi” rozpoczęła się jej działalność jako kurierki Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej na tzw. szlakach zachodnich. Przekraczając granicę ponad sto razy przewoziła meldunki,wiadomości, rozkazy czy też pieniądze potrzebne dla działalności Polskiego Państwa Podziemnego, wielokrotne przekraczanie granicy spowodowało iż stała się legendą wśród kurierów. Oprócz działalności kurierskiej w okresie warszawskim, skupiała się na własnym samokształceniu jak również na edukacji innych w ramach Tajnego Żeńskiego Gimnazjum im.Narcyzy Żmichowskiej.
Jak wiadomo nic nie może trwać wiecznie, a w szczególności w ciężkich czasach wojny, dlatego też nie dziwi fakt iż musiał się również skończyć okres kurierski w życiu naszej bohaterki. Stało się tak dlatego, iż w maju 1942 r. w łapy Gestapo wpadła jedna ze współpracowniczek „Zo”, nie wytrzymała niestety trudów śledztwa i wydała adres swojej szefowej. Zawacka cudem uniknęła aresztowania jednak jasne stało się, że do wykonywania zadań kurierskich jest spalona zwłaszcza iż wydano za nią list gończy. Dodatkowo w ramach represji jej siostrę Klarę, Niemcy wywieźli do obozu pracy w Ravensbruck, zaś brata Egona zamordowali w Auschwitz.
W lutym 1943 r. jako emisariuszka Komendanta Głównego AK, trasą przez Niemcy, Francję, Andorę, Hiszpanię i Gibraltar dotarła do Londynu. Zgodnie z posłannictwem swej misji przedstawiła gen. Sikorskiemu aktualne meldunki o sytuacji w kraju, jak również przekazała żądania gen. Roweckiego na temat uznania praw żołnierskich kobiet służących w AK oraz postulat ulepszenia kanałów komunikacji sztabu Naczelnego Wodza z ośrodkami krajowymi.
Po wykonaniu zadania „Zo” wyraziła chęć powrotu do kraju. Latem 1943 r. pojechała do ośrodka Largo House w Szkocji, gdzie odbywały się m.in. szkolenia cichociemnych jako jedyna kobieta ukończyła ten ekskluzywny i ciężki kurs. W nocy z 9 na 10 września 1943 r. została przerzucona do kraju w ramach operacji „Neon 4″ wraz z Bolesławem Polończykiem „Kryształ” i Fryderykiem Serafińskim „Drabina”. Ekipę „ptaszków” zrzucono w okolicach Grodziska Mazowieckiego, a odebrała ich placówka „Solnica”.
W kraju zdecydowano się wycofać „Zo” ze służby kurierskiej, dlatego też skierowana została do szefostwa Wojskowej Służby Kobiet (WSK) KG AK. W Powstaniu Warszawskim walczyła w rejonie Powiśla, pomagała w opiece nad rannymi oraz wykonywała wiele innych prac niezbędnych w konspiracji. Po jego upadku opuściła stolicę wraz z ludnością cywilną, gdyż dalej pragnęła kontynuować walkę z okupantem. Kolejny etap działalności naszej bohaterki miał miejsce w Krakowie w którym koordynowała przerzut kurierów do neutralnej Szwajcarii, po czym również przedostała się na zachód. W 1945 r. zdecydowała się na ponowny powrót do kraju.
Za udział w konspiracji została w październiku 1944 r. awansowana do stopnia kapitana, zaś później rozkazem Naczelnego Wodza do stopnia majora.
Zawacka podobnie jak zdecydowana większość polskiego społeczeństwa nie mogła pogodzić się z sytuacją jak nastała w kraju w 1945 r. Z tego powodu zdecydowała ponownie wstąpić do konspiracji do działu łączności i kolportażu Delegatury Sił Zbrojnych w kraju, następnie zaś wstąpiła do organizacji „Wolność i Niezawisłość”.
W 1948 r. w skutek nacisków politycznych po 2 latach pracy w Państwowym Urzędzie Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego została zmuszona do odejścia, powróciła więc do pracy jako nauczycielka. 5 września 1951 r. została aresztowana przez UB pod zarzutem szpiegostwa, po czym skazana przez władzę ludową na 10 lat więzienia. 24 lutego 1955 roku została zwolniona z aresztu.
Powróciła do pracy jako nauczyciel, a także podnosiła własne kwalifikacje w 1965 r. uzyskała doktorat nauk humanistycznych na Uniwersytecie Gdańskim po czym podjęła tam pracę. Po uzyskanej w 1972 r. habilitacji wróciła do Torunia, gdzie podjęła pracę w Instytucie Pedagogiki i Psychologii UMK. Była założycielką Zakładu Andragogiki, który na skutek represji SB został zlikwidowany w 1978 – po tym zdarzeniu „Zo” odeszła na emeryturę.
Na emeryturze Zawacka rozpoczęła gromadzenie materiałów dotyczących dziejów AK, działalności Polek w II wojnie światowej. W 1990 roku z jej inicjatywy powstała Fundacja Archiwum i Muzeum Pomorskie AK oraz Wojskowej Służbie Polek w Toruniu, obecnie Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej.
Została awansowana w 1996 r. na podpułkownika, w 1999 r. na pułkownika, a w 2006 r. prezydent Lech Kaczyński mianował ją generałem brygady. Dwukrotnie odznaczona Orderem Wojennym Virtuti Militari kl. V i 5-krotnie Krzyżem Walecznych. Ponadto w 1990 r. prof. Elżbietę Zawcką odznaczono Krzyżem Oficerskim , zaś w 1993 r. Orderem Odrodzenia Polski-Krzyż Komandorski z Gwiazdą. W tym samym roku została wyróżniona honorowym obywatelstwem Miasta Torunia, a w dwa lata później prezydent Lech Wałęsa odznaczył ją Orderem Orła Białego.Od 1995 była profesorem nauk humanistycznych.
Elżbieta Zawacka zmarła 10 stycznia 2009 r. w Toruniu, gdzie też została pochowana na cmentarzu Św. Jerzego.
źródło:
http://www.nowastrategia.org.pl/general-elzbieta-zawacka-jedyna-kobieta-wsrod-cichociemnych/
