Kolejny raz sie potwierdza teoria o wlascicielach jednosladow. Ostatnio byl filmik jak kolega drugiemu "wyplakuje sie na kolanach" a teraz jeden drugiemu wjezdza w dupe...
Indie (hindi: भारत, trl. Bhārat, trb. Bharat, wymowa i; ang. India, wymowa i /ˈɪndiə/), Republika Indii (hindi: भारत गणराज्य, trl. Bhārat Gaṇarājya, trb. Bharat Ganaradźja; ang. Republic of India) – państwo położone w Azji Południowej, zajmujące większość subkontynentu indyjskiego[7]. Jest 7. największym krajem świata pod względem powierzchni oraz 2. pod względem liczby ludności; jest także najludniejszą demokracją świata. Od południa Indie otoczone są Oceanem Indyjskim, od południowego zachodu Morzem Arabskim, a od południowego wschodu Zatoką Bengalską. Od północy Indie ograniczone są przez Himalaje oraz Karakorum. Na północnym zachodzie graniczą z Pakistanem, na północy z Chinami, Nepalem i Bhutanem, na północnym wschodzie z Mjanmą i Bangladeszem, a na południowym wschodzie przez zatokę Mannar i cieśninę Palk graniczy z Sri Lanką i Malediwami. Indyjskie wyspy Andamany i Nikobary dzielą granicę morską z Tajlandią i Indonezją.
W 2017 gospodarka indyjska była 6. największą na świecie pod względem PKB nominalnego oraz 3. pod względem parytetu siły nabywczej[8]. Po reformach liberalizujących gospodarkę kraju z 1991 Indie stały się jednym z najszybciej rozwijających się krajów świata oraz zostały zaliczone do krajów nowo uprzemysłowionych. Jednak nadal mierzy się z problemem ubóstwa, korupcji, niedożywienia oraz słabo rozwiniętej publicznej opieki zdrowotnej. Indie posiadają broń jądrową oraz uważane są za mocarstwo regionalne. Indyjska armia jest 2. na świecie pod względem liczebności wojska oraz 4. pod względem wydatków na obronność[9]. Indie są parlamentarną republiką federalną podzieloną na 29 stanów i 7 terytoriów. Kraj ten słynie z kinematografii, bogatej kuchni oraz bujnego ekosystemu.
Od północy Indie są ograniczone przez łańcuchy górskie: Karakorum i Himalaje. Z Indiami graniczą: Pakistan na północnym zachodzie, Chiny, Nepal oraz Bhutan na północy, Mjanma i Bangladesz na północnym wschodzie, Sri Lanka przez zatokę Mannar i cieśninę Palk na południowym wschodzie. Od południowego zachodu kraj otaczają wody Morza Arabskiego, zaś od południowego wschodu Zatoki Bengalskiej i Morza Andamańskiego. Do Indii należy archipelag Lakkadiwów leżący na Morzu Arabskim 450 km na zachód od wybrzeży kraju oraz leżące w Zatoce Bengalskiej archipelagi Andamanów i Nikobarów.
Najwyższym punktem jest ośmiotysięcznik Kanczendzonga położony w Himalajach na granicy z Nepalem wznoszący się na wysokość 8586 m n.p.m.[10]
Położenie geograficzne: 8°–37° N, 68°–97° E
Rozciągłość równoleżnikowa – 2933 km
Rozciągłość południkowa – 3214 km
Miasta Indii[edytuj | edytuj kod]
Osobny artykuł: Miasta Indii.
Mumbaj
Mumbaj[11] – 16,4 mln mieszkańców[12] (zespół miejski: 22,9 mln[13])
Delhi – 11,5 mln (zespół miejski: 26,5 mln)
Bengaluru – 5,3 mln (zespół miejski: 10,5 mln)
Kolkata – 4,6 mln (zespół miejski: 15,0 mln)
Ćennaj[14] – 4,4 mln (zespół miejski: 10,3 mln)
Ahmadabad – 3,8 mln (zespół miejski: 7,6 mln)
Hajdarabad – 3,7 mln (zespół miejski: 9,3 mln)
Pune – 3,2 mln (zespół miejski: 5,9 mln)
Surat – 3,1 mln (zespół miejski: 5,9 mln)
Kanpur – 3,0 mln (zespół miejski: 3,1 mln)
Granice Indii[edytuj | edytuj kod]
Długość granic:
Bangladesz – 4053 km
Chiny – 3380 km
Pakistan – 2912 km
Nepal – 1690 km
Mjanma – 1463 km
Bhutan – 605 km
Rzeki Indii należą do zlewiska Oceanu Indyjskiego. Największe rzeki: Ganges czczony przez hinduistów jako święta rzeka, jego dopływy Jamuna, Son, Damodar, Ghaghra. Ganges łączy się w delcie z Brahmaputrą. Na zachodzie dopływy Indusu.
Wyspy[edytuj | edytuj kod]
Wyspy Indii:
Andamany
Wielki Andaman
Andaman Północny
Andaman Środkowy
Andaman Południowy
Barren
Mały Andaman
Archipelag Ritchie
Sentinel
Nikobary
Wielki Nikobar
Mały Nikobar
Kar Nikobar
Katczal
na rzece Kaweri
Srirangapatna
Shivanasamudram
Srirangam
oraz Chorao, Diu, Divar, Lakkadiwy, Majuli, Monroe, wyspy w okolicy Mumbaju, Rameswaram, Sriharikota, Vashee, Willington
Klimat
Zwrotnikowy, na północy zwrotnikowo-monsunowy, na południowym zachodzie wilgotny, stopniowo przechodzi w suchy w zachodniej części Niziny Hindustańskiej, w Karakorum i Himalajach podzwrotnikowy górski. W wyższych partiach gór zima trwa 6 miesięcy. Częste cyklony połączone z wielkimi ulewami w okresie przejściowym między monsunem letnim a zimowym. Średnia temperatura w styczniu wynosi od ok. +15 °C u podnóża Himalajów do ok. +28 °C na południu. W maju, który jest najcieplejszym miesiącem roku, temperatury wynoszą +27 do +30 °C, z wyjątkiem pustyni Thar gdzie temperatura osiąga +36 °C. W Delhi dochodzi nawet do +45 °C.
Prehistoria i starożytność[edytuj | edytuj kod]
Osobne artykuły: Cywilizacja doliny Indusu i Indoariowie.
Pierwsze ślady homo sapiens na terenie dzisiejszych Indii liczą przeszło 30 tys. lat. Od IV tysiąclecia przed n.e. datują się pierwsze cywilizacje rolnicze na subkontynencie indyjskim. Pierwsze cywilizacje miejskie pojawiły się w trzecim tysiącleciu p.n.e. W XV w p.n.e. Ariowie podbijają miejscowe plemiona[15]. Tworzą się liczne samodzielne królestwa. Zachodnie Indie zostały podbite najpierw przez władcę Persów Dariusza w 518 p.n.e., a w 327 p.n.e. przez Aleksandra Macedońskiego. Następnie dochodziło do kilkukrotnego zjednoczenia terenów Indii i ponownego rozpadu na samodzielne królestwa.
Indie muzułmańskie i cywilizacja Mogołów[edytuj | edytuj kod]
Osobny artykuł: Wielcy Mogołowie.
Islam dociera do zachodnich Indii w 712. W XIV wieku niemal cały półwysep znalazł się pod panowaniem muzułmańskim. Następnie następuje ponowny rozpad, aż do zjednoczenia kraju pod rządami Wielkich Mogołów. W 1498 dociera do Indii Vasco da Gama. Imperium obejmujące niemal całe Indie i część Azji Środkowo-Wschodniej powstaje za czasów Akbara. Z czasem subkontynent staje się obiektem zainteresowania rosnących w potęgę mocarstw europejskich.
I wojna Brytyjczyków z Sikhami w latach 1845–1846
Walkę o wpływy i hegemonię w Indiach toczyli Brytyjczycy, którzy stopniowo podporządkowują sobie Indie, które stają się „klejnotem w koronie brytyjskiej”. W 1876 królowa Wiktoria zostaje Cesarzową Indii. W XX wieku ruch narodowowyzwoleńczy w Indiach przybiera na sile. Pokojowe akty nieposłuszeństwa organizowane przez Mahatmę Gandhiego i Indyjski Kongres Narodowy oraz sytuacja geopolityczna po drugiej wojnie światowej zmusiły Wielką Brytanię do przyznania niepodległości Indiom i Pakistanowi w 1947[16]. Początek indyjskiej państwowości związany był z licznymi starciami na tle religijnym, szczególnie na terenie Prowincji Pogranicze i Pendżabu, gdzie doszło do krwawych starć między hinduistami a muzułmanami. 30 stycznia 1948 roku przez fundamentalistę zabity został Mahatma Gandhi[17].
Indira Gandhi
Osobny artykuł: wojna chińsko-indyjska.
Pierwszym premierem Indii został Jawaharlal Nehru. Reformy wprowadzone przez Nehru eliminowały nierówności społeczne wynikające z tożsamości kastowej i plemiennej[18]. Rząd przyjął model gospodarki mieszanej. W polityce zagranicznej przyjęto kurs niezaangażowania a Indie stały się jednym z założycieli Ruchu Państw Niezaangażowanych[19]. Indie w pierwszym okresie niepodległości wdały się w spory graniczne z Chinami co spowodowało w latach 60. wojnę między tymi państwami[20] – w 1962 roku Indie toczyły wojnę z Chinami o północny Kaszmir i tzw. NEFA (Północno-Wschodni Obszar Graniczny). W wyniku wojny chińsko-indyjskiej Chiny zajęły sporne terytorium Aksai Chin[21].
Osobne artykuły: Wojna indyjsko-pakistańska (1965), powstanie maoistowskie w Indiach i wojna o niepodległość Bangladeszu.
Następcą Nehru był Lal Bahadur Shastri. W okresie jego kadencji miejsce miała II wojna o Kaszmir[22]. Kolejnym wybitniejszym premierem została Indira Gandhi (córka Nehru). Gandhi zakończyła w 1966 roku kryzys gospodarczy i osiągnęła w kolejnych latach wzrost gospodarczy na poziomie kilku procent[23]. Wzrost gospodarczy Indii zahamowały Stany Zjednoczone Ameryki oraz Międzynarodowy Bank Rozwoju, które nie zrealizowały swoich obietnic względem Indii[24]. W tym czasie stosunki indyjsko-amerykańskie uległy dalszemu pogorszeniu z powodu krytyki przez Gandhi amerykańskiego bombardowania Wietnamu, w efekcie czego prezydent USA wstrzymał przesyłki ziarna, by zmusić Indie do poparcia USA w konflikcie[25]. W tej sytuacji prowadzona dotychczas liberalizacja gospodarcza została porzucona[26] a już w roku 1969 rozpoczęto czwartą pięciolatkę[27] która doprowadziła do większej kontroli państwa nad gospodarką[28]. Pod koniec lat 60. wybuchło trwające do dzisiaj (z różnym natężeniem) powstanie maoistowskie w Indiach obejmujące tereny tzw. czerwonego korytarza na wschodzie państwa (głównie Bengal Zachodni). W okresie kadencji Indiry Gandhi Sikkim został włączony w skład Indii[29][30]. Gandhi nawiązała przyjacielskie więzi z Bangladeszem, który poparła w wojnie wyzwoleńczej przeciwko Pakistanowi[31].
W 1977 roku dominacja Kongresu została przełamana i wybory wygrała opozycyjna partia Janata. Rządy opozycyjnej prawicy doprowadziły do najsilniejszej recesji (-5,2%) w historii Indii i inflacji sięgającej 18,2%[28][32][33]. W latach 80. władzę ponownie przejęła Gandhi, która tym razem zliberalizowała gospodarkę. Premier postawiła na zaostrzenie wydatków publicznych, większą efektywność przedsiębiorstw państwowych oraz stymulowanie sektora prywatnego poprzez deregulację[34]. Szósty plan okazał się najbardziej udanym z pięciu planów, wykazując w latach 1980–1985 średni wzrost 5,7%[35]. W 1984 roku Indira Gandhi została zastrzelona przez sikhijskich ochroniarzy w odwecie za skierowaną przeciwko separatystom operację Niebieska Gwiazda w Amritsarze[36]. Po śmierci Indiry władzę objął jej syn, Rajiv Gandhi. Rajiv zmodernizował gospodarkę, zwiększył wsparcie finansowe rządu dla nauki i techniki, zmniejszył import, podatki i cła na przemysł oparty na technologii[37]. Rajiv poprawił stosunki z USA i rozszerzył współpracę gospodarczą i naukową z tym państwem kosztem stosunków z ZSRR[38]. 29 lipca 1987 roku Gandhi i prezydent Sri Lanki Junius Richard Jayewardene podpisali układ o przyjaźni indyjsko-cejlońskie. Następnego dnia, 30 lipca, doszło do nieudanej próby zamachu na Gandhiego[39][40]. Do udanego zamachu na premiera doszło pięć lat później w Sriperumbudur. Zamach bombowy został przeprowadzony przez terrorystów z tamilskiej organizacji separatystycznej Tamilskie Tygrysy.
Ludność: 1,31 mld (2017) – Indie są drugim państwem na świecie (po Chinach) pod względem liczby ludności.
Struktura językowa Indii:
39% osoby posługujący się którymś z dialektów języka hindi
8% Telugowie
8% Bengalczycy
7% Marathowie
7% Tamilowie
5% Gudźaratowie
4% Kannadowie
4% Keralczycy
18% przedstawiciele innych grup językowych.
W hinduskiej świątyni w Asamie
Dżami Masdżid w Delhi
hinduiści – 80,5%
muzułmanie – 14,4%
chrześcijanie – 2,5%:
protestanci – 1,5% (głównie kościoły ewangelicko-unijne, zielonoświątkowcy, baptyści i adwentyści dnia siódmego)
katolicy – 0,9%
prawosławni – 0,2%
buddyści – 1,1%
animiści – 0,5%
Inne religie – 2,3% (głównie sikhowie, a także dźiniści, bahaiści, parsowie, żydzi)
bez religii – 0,07%
Języki urzędowe Indii
Osobny artykuł: Języki urzędowe Indii.
Językiem oficjalnym jest hindi. Język angielski pełni rolę języka pomocniczego, łącznikowego. Ponadto istnieje 21 języków konstytucyjnych, dopuszczanych jako języki wykładowe i urzędowe w określonych stanach: asamski, bengalski, bodo, dogri, gudźarati, kannada, kaśmiri, konkani, maithili, malajalam, manipuri, marathi, orija, pendżabski, nepalski, santalski, sindhi, sanskryt, tamilski, telugu, urdu. Znaczna część ludności, zwłaszcza mieszkańcy południowych stanów Indii, odnosi się wrogo do prób zastąpienia w urzędach języka angielskiego językiem hindi, uważając, że stanowi to niedopuszczalny zamach na ich autonomię.
Podstawy ustroju politycznego określa konstytucja Indii z 1950 r. Indie są demokratyczną republiką federacyjną. Głową państwa jest prezydent, jednak faktyczna władza pozostaje w rękach premiera. Organem ustawodawczym jest dwuizbowy parlament – Sansad, składający się z Izby Ludowej Lok Sabha i Izby Stanów Rajya Sabha, obradującej pod przewodnictwem wiceprezydenta[43].
Stany mają własne organy władzy, na czele stoi gubernator mianowany przez prezydenta.
Indie są największą demokracją świata[44]
Partie polityczne[edytuj | edytuj kod]
Osobny artykuł: Partie polityczne Indii.
Komunistyczna Partia Indii
Główne partie i sojusze polityczne to: Indyjski Kongres Narodowy (Indian National Congress) oraz Narodowy Sojusz Demokratyczny (National Democratic Alliance), pod przywództwem Indyjskiej Partii Ludowej (Bharatiya Janata Party). Trzecią siłą jest Komunistyczna Partia Indii[45] i Front Lewicy (Left Front)[46][47].
Najważniejsze indyjskie święta narodowe
26 stycznia – rocznica proklamowania republiki (1950)
15 sierpnia – rocznica uzyskania niepodległości (1947)
Indie podzielone są na 29 stanów, 6 terytoriów związkowych i 1 terytorium stołeczne. W drugim rzędzie dzielą się na 591 dystryktów. Nazwy jednostek administracyjnych podano w wersji polskiej (jeżeli istnieje polski egzonim), wersji angielskiej (ang.) oraz w wersji hindi w polskiej transkrypcji (trb.) i w transliteracji (trl.):
Andamany i Nikobary; Andaman and Nicobar Islands (ang.); Andaman aur Nikobar Dwip (trb.), Aṁdamān aur Nikobār Dvīp (trl.)
Czandigarh; Chandigarh (ang.); Ćandigarh (trb.), Caṁḍīgaṛh (trl.)
Dadra i Nagarhaweli; Dadra and Nagar Haveli (ang.); Dadra aur Nagarhaweli (trb.), Dādrā aur Nagarhavelī (trl.)
Daman i Diu; Daman and Diu (ang.); Daman aur Diw (trb.), Damaṇ aur Dīv (trl.)
Lakszadiwy; Lakshadweep (ang.); Lakszadwip (trb.), Lakṣadvīp (trl.)
Puducherry (do 2006 Pondicherry) (ang.); Puduććeri (trb.), Puducceri (trl.)
Narodowe terytorium stołeczne:
Delhi; Dilli (trb.), Dillī (trl.)
Do lat 90. gospodarka Indii była gospodarką quasi-socjalistyczną, z dużym udziałem sektora państwowego i ścisłą kontrolą państwa nad sektorem prywatnym i handlem zagranicznym. Ten model ukształtował się w czasie rządów Jawaharlala Nehru[49]. Od 1991 r. rozpoczęły się w Indiach liberalne reformy gospodarcze. Zmniejszona została kontrola państwa nad gospodarką, przeprowadzono również prywatyzację szeregu przedsiębiorstw państwowych. W rezultacie, od lat 90. gospodarka indyjska dynamicznie się rozwija (w ostatnich latach w tempie około 8% rocznie). W 2006 r. gospodarka Indii była czwartą pod względem wielkości gospodarką świata (po gospodarkach USA, Chin i Japonii), z produkcją sięgającą 4042 miliarda USD (według parytetu siły nabywczej – PPP), przy czym wielkość PKB na mieszkańca wynosi zaledwie 3,8 tysiąca USD (PPP). Według danych indyjskich, 25% ludności żyje poniżej granicy ubóstwa.
Podstawą gospodarki Indii przez długi czas było rolnictwo[50]. Obecnie w rolnictwie pracuje wciąż około 60% spośród liczącej około 510 milionów osób siły roboczej. Jednocześnie rolnictwo wytwarza zaledwie 20% PKB Indii (2006). Sektor przemysłowy zatrudnia około 12% siły roboczej Indii i wytwarza około 20% PKB, natomiast najdynamiczniej rozwijający się sektor usług, zatrudniający 28% siły roboczej – około 60% PKB.
W 2006 roku eksport Indii wyniósł około 112 miliardów USD, a głównymi dobrami eksportowymi były tekstylia, biżuteria i oprogramowanie. Import Indii w 2006 roku wyniósł około 188 miliardów USD i obejmował głównie surowce energetyczne i maszyny. Głównymi partnerami handlowymi Indii są USA, kraje UE, Chiny i Zjednoczone Emiraty Arabskie.
Turystyka
W 2015 roku kraj ten odwiedziło 8,027 mln. turystów (4,5% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 21,013 mld dolarów[51].
Transport
Mapa autostrad
W Indiach istniało (w 2006) 63 221 km linii kolejowych (w tym: 46 807 km szerokotorowych 1676 mm, z czego 17 343 km zelektryfikowanych), co odpowiada wskaźnikowi gęstości sieci 1,92 km/100 km² powierzchni. Nieco lepiej przedstawia się indyjska sieć dróg. Ich łączna długość (w 2006) wynosiła 3 316 452 km, co daje wskaźnik 100,9 km/100 km² powierzchni.
Popularnym sportem w Indiach jest hokej na trawie. Reprezentacja Indii jest najbardziej utytułowaną drużyną w historii tego sportu. Na Igrzyskach Olimpijskich sportowcy z Indii wywalczyli dotychczas łącznie 9 złotych medali, z czego 8 z nich zdobyto właśnie w tej dyscyplinie drużynowej.
Dużym uznaniem, podobnie jak w wielu byłych koloniach brytyjskich, cieszy się również krykiet.
W Indiach uprawia się wiele dyscyplin sportowych które nie zyskały szerokiego uznania poza Azją, a często nawet poza Indiami. Zaliczają się do nich:
Kabaddi - gra zespołowa
Gilli danda - gra wywodząca się ze starożytności, pierwowzór baseballu, jedną z jej odmian jest klipa
Kho kho - rozgrywana na świeżym powietrzu gra logiczna z elementami zabawy w berka
Liczne indyjskie sztuki walki takie jak Thang-ta, Silambam czy azjatyckie zapasy Pehlwani
Piłka nożna cieszy się w Indiach umiarkowanym zainteresowaniem. Reprezentacja Indii w piłce nożnej mężczyzn raz w swojej historii uzyskała awans na Mundial po wycofaniu się innych państw azjatyckich z eliminacji. Ostatecznie drużyna narodowa nie pojechała na mistrzostwa ze względu na nakaz gry w obuwiu sportowym (indyjscy piłkarze chcieli grać boso)[52]. W Pucharze Azji drużyna grała nieregularnie, najczęściej kończąc swój udział już na fazie grupowej turnieju. Wyjątkiem był turniej z roku 1964, gdzie reprezentacja zajęła drugie miejsce.
