Tens of thousands of them were Muslims, where the majority of them came from the Soviet Union. In December 1941 a top secret memorandum ordered that the OKW was to create two Muslim units: the Turkestanische Legion, consisting of Muslim volunteers from Central Asia; such as Turkomans, Uzbeks, Kazakhs, Kyrgyzs, Karakalpaks, and Tajiks, and the Kaukasisch-Mohammedanische Legion from Caucasian Muslims volunteers; such as Azeris, Dagestanis, Chechens, Ingushes, and Lezgins
Do końca 1942 r. w szeregach Waffen SS, oczywiście oprócz Niemców, służyli głównie ochotnicy z Europy Zachodniej. Tworzone z nich legiony narodowe SS, a później dywizje Waffen SS pozwalały Reichsführerowi SS Heinrichowi Himmlerowi rozbudowywać tę formację ponad limity przyznane przez niemieckie dowództwo wojskowe. Ale pojawił się wówczas problem braków kadrowych, związanych z rosnącymi stratami ponoszonymi przez Waffen SS na wszystkich frontach II wojny światowej.
Sytuacja ta zmusiła Himmlera od początku 1943 r. do poszukiwania nowych rezerw, których źródłem mogła być m.in. ludność krajów okupowanych. Aby wykorzystać te zasoby, dowództwo SS pomijało wyznaczone przez siebie kryteria rasowe, pozwalające przyjmować w szeregi wojsk SS tylko ludzi pochodzenia aryjskiego, lansując teraz nową teorię o wspólnym pochodzeniu narodów Europy (jako potomków Germanów i Gotów z czasów "wędrówki ludów").
Zwrócono wówczas uwagę na muzułmanów zamieszkujących Europę Południowo-Wschodnią. W kierownictwie SS pojawiły się opinie, że islam bardzo przypomina narodowy socjalizm. Obowiązuje tam zasada wodzostwa i posłuszeństwa zwierzchnikom, muzułmanie również, podobnie jak narodowi socjaliści, widzieli rolę kobiety w społeczeństwie. A poza tym byli to ludzie bitni i przywiązani do swojej religii, a w ten sposób stawali się naturalnym sojusznikiem Niemiec w walce przeciwko partyzantce zarówno komunistycznej (pod dowództwem Josipa Broza ps. "Tito"), jak i siłom chrześcijańskim (katolickim Chorwatom i prawosławnym Serbom).
Niemieckie oddziały prowadziły wówczas walki przeciw rojalistycznym (jednostki Draży Mihajlovicia) i komunistycznym partyzantom, działającym od 1941 na Bałkanach. Świeżo powstałe państwo chorwackie oraz okupacyjne jednostki włoskie nie były w stanie zagwarantować odpowiedniej pomocy.
Rosnące zaangażowanie niemieckich sił zbrojnych w zwalczanie partyzantki doprowadziło do tworzenia lokalnych jednostek milicyjnych oraz wspierania formowania sił policyjnych w "niepodległej" Chorwacji oraz w Serbii. Miejscowych Niemców jeszcze w 1942 r. zmobilizowano do Dywizji Górskiej SS "Prinz Eugen", a teraz przyszła kolej na Bośniaków. Wykorzystano tu wzory cesarsko-królewskich jednostek Bośniaków, które zapewniały spokój na bałkańskich granicach monarchii austro-węgierskiej.
Być może to zdecydowało, iż pierwszą "niegermańską" dywizją cudzoziemską miała być jednostka górska, którą planowano sformować z muzułmanów z Bośni i Hercegowiny. Miała się ona składać w 1/3 z Niemców i w 2/3 z muzułmanów. Muzułmanie pochodzili przede wszystkim z Bośni i Hercegowiny, ale też z Sandżaku i Kosowa. W rekrutacji do nowej jednostki pomocny był wysoki duchowny muzułmański Wielki Mufti Jerozolimy Mohammad Amin el-Husseini. Był on przywódcą antyżydowskiej i antybrytyjskiej rewolty w Palestynie w 1936 r. i w czasie wojny przebywał w Niemczech.
Wsparł on religijnie i propagandowo tworzenie dywizji muzułmańskiej. Zgłosił także propozycje podyktowane względami religijnymi - wprowadzenia zakazu spożywania alkoholu i mięsa wieprzowego przez żołnierzy dywizji, zwłaszcza muzułmańskiego pochodzenia. Inne propozycje religijne el-Husseiniego również zostały przyjęte. Zgodnie z wymogami swojej religii muzułmańscy żołnierze mieli się modlić pięć razy dziennie zwróceni twarzą do Mekki, oczywiście o ile nie byli w kontakcie z nieprzyjacielem. Do pułku wprowadzono mułłów, czyli duchownych muzułmańskich - specjalistów od prawa koranicznego, a każdy batalion otrzymał imama, czyli kapelana muzułmańskiego. Był to pierwszy przypadek obecności duchownych w jednostkach Waffen SS.
Zgodnie z tradycją cesarsko-królewskich pułków bośniackich modły odbywały się przed wschodem słońca, po obiedzie wczesnym popołudniem, późnym popołudniem, przed zachodem słońca i po zapadnięciu nocy. Jako dywany modlitewne służyły podłogi namiotowe w kolorach maskujących. Część muzułmańskiej kadry oficerskiej posiadała własne dywaniki, czasami nawet bardzo ozdobne.
Organizacja rekrutacji i dowodzenie dywizją zostało powierzone SS-Standartenführerowi Herbertowi von Obwurzerowi, uprzednio m.in. oficerowi z Dywizji Górskiej SS "Nord". W czasie I wojny światowej służył on w armii austrowęgierskiej w elitarnej formacji cesarskich strzelców (Kaiserjäger). Formalnie był on początkowo dowódcą "Aufbaustabs Agram", bo pod takim kryptonimem rozpoczęto formowanie dywizji. Pułki strzelców górskich objęli SS-Obersturmbannführer Mathias Huber i SS-Standartenführer Franz Matheis, obaj z byłej armii austrowęgierskiej. Pułk artylerii SS-Standartenführer Ernst Schmedding (oficer Dywizji Policyjnej SS) - w pierwszym miesiącu w zastępstwie dowodził SS-Sturmbannführer Alexander von Gyurcsy, oficer austrowęgierski, który komenderował jednocześnie IV dywizjonem pułku artylerii. Dywizjonem przeciwlotniczym dowodził bośniacki oficer Freiwilligen-Obersturmbannführer der SS Hussein-Beg Biščević, a inny Bośniak Freiwilligen-Sturmbannführer der SS Božidar Dobrinić stał na czele I dywizjonu 13. pułku artylerii górskiej SS. Pozostałymi pododdziałami pułku dowodzili oficerowie niemieccy.
Do punktów werbunkowych do 14 kwietnia 1943 r. zgłosiło się ok. 8 tys. ochotników, ale do sformowania dywizji potrzebnych było trzy razy więcej. Wobec słabych wyników naboru ochotników Himmler zdecydował się spotkać osobiście z przywódcą państwa chorwackiego Ante Paveliciem i 5 maja przybył do Zagrzebia. Podczas spotkania Pavelić oskarżył Himmlera o chęć zniszczenia narodu chorwackiego przez doprowadzenie do dominacji muzułmanów nad katolikami. Reichsführer SS nie zgodził się jednakże na zmianę charakteru dywizji i na rekrutację katolików. Władze chorwackie ze swej strony zaproponowały, by nowy związek taktyczny nosił nazwę ustaszowska dywizja chorwacka SS ("SS-Ustascha-Division Kroatien"). Pavelić zadeklarował nawet wcielenie do dywizji 6 tys. ustaszy. W ten sposób chciał on doprowadzić do tego, by dywizja pozostała częścią sił zbrojnych NDH i by muzułmanie nie uzyskali w nowej jednostce przewagi liczebnej.
W czerwcu dywizja liczyła tylko 9 tys. ludzi, w tym 2 tys. Albańczyków z Kosowa. Słabe wyniki naboru były jedną z przyczyn odwołania von Obwurzera ze stanowiska dowódcy dywizji. Zastąpił go SS-Oberführer Gustav Sauberzweig, który energicznie przystąpił do uzupełnienia stanu dywizji o muzułmanów służących dotychczas w jednostkach wojskowych Niezależnego Państwa Chorwackiego. 1 sierpnia 1943 r. do dywizji wcielono wszystkich żołnierzy Muzułmańskiego Legionu mjr. Hadžieffendicia, IV i V batalion brygady Tuzlańskiej (w całości) oraz bataliony obrony krajowej z Gračanicy i Teslicy.
Legion Hadžieffendicia był stworzony i dowodzony przez byłego majora armii jugosłowiańskiej Muhammeda Hadžieffendicia. 22 grudnia 1941 r., z materialną pomocą rządu NDH, został utworzony Ochotniczy Oddział Rewolucyjny mjr. Hadžieffendicia (Dobrovoljacki Odjel Narodnog Ustanka Bojnika Hadziefendica). W marcu 1942 r. "oddział" ten został przemianowany na Brygadę Legionu Ochotniczego Hadziefendicia (Zdrug Dobrovoljacka Legije Hadziefendica), a w lipcu tegoż roku na domobranski pułk ochotniczy (tzw. Domdo - skrót od chorwackiej nazwy: domobranski dobrovoljacki puk), ale powszechnie był znany jako Legion Hadziefendicia (Hadziefendićeva Legija). Legion liczył ok. 6 tys. i działał w okolicach Tuzli w północno-wschodniej Bośni, broniąc miejscowych miast i wsi przed czetnikami i partyzantami Tity. Wiosną 1943 r. Niemcy wcielili Legion do Dywizji "Handżar". Sam Hadziefendić w początkach lipca 1943 r. został oficerem Waffen SS w stopniu Legion-Sturmbannführera. Ze względu na okrutne postępowanie z partyzantami i ludnością niemuzułamńską Niemcy nazywali go Rauberhauptmann - herszt zbójców. Hadziefendić nie zdążył jednak dołączyć do dywizji. Został rozstrzelany przez komunistycznych partyzantów po zdobyciu przez nich jego rodzimego miasta Tuzli.
Do dywizji. zostali również wcieleni wszyscy muzułmanie służący w wojsku chorwackim. Do dywizji miano włączyć wszystkich muzułmanów z rocznika 1924 i 2/3 z rocznika 1925. Zmobilizowano również wszystkich rezerwistów od rocznika 1908, którzy nie służyli do tej pory w jednostkach wojskowych i policyjnych NDH.Na czele Komisji Werbunkowej stanął SS-Brigadeführer Konstantin Kammerhofer, który apelował do wojowniczego ducha muzułmanów. Do wstępowania w szeregi dywizji nawoływały również zielone plakaty (w kolorze czczonym przez muzułmanów). Zachęcać mieli również już zwerbowani. Uczestniczyli oni w specjalnych pokazach, ubrani w mundury Waffen SS koloru szarozielonego (Feldgrau). Nakryciem głowy, zamiast charakterystycznej czapki wojsk górskich (Gebirgsmütze), był fez z orłem wzoru Waffen SS i trupią czaszką. Był on używany w dwóch kolorach: ochronnym do służby i czerwonym do wystąpień galowych, defilad itp.
Obozy zbiorcze zostały utworzone w Osijeku, Zagrzebiu i Zemunie - ten ostatni był największy, gdyż zgromadzono w nim ponad 5 tys. ludzi. Obozy odwiedził Wielki Mufti Jerozolimy, który odbył on w dniach 1-11 kwietnia wizytację obozów w Zagrzebiu, Banja Luce i Sarajewie. Akcja werbunkowa została zakończona 18 lipca 1943 r. do tego czasu udało się wcielić wystarczającą liczbę rekrutów, by móc rozpocząć szkolenie. Jednakże z obawy przed działaniami partyzantów Główny Urząd SS postanowił przenieść szkolenie poza obszar byłej Jugosławii. Sztab dywizji, wraz z rekrutami, został przeniesiony do Le Puy we Francji, gdzie krajobrazy Masywu Centralnego przypominały Jugosławię. W celu przyspieszenia szkolenia ściągnięto pewną liczbę oficerów, a zwłaszcza podoficerów z Dywizji "Prinz Eugen".
Nadzorującemu formowanie dywizji Kammerhoferowi udało się uzyskać zgodę Pavelicia na włączenie do jednostki ok. 3 tys. znających język niemiecki podoficerów i oficerów z wojska chorwackiego. Mieli oni dołączyć do dywizji do 15 sierpnia. Jednakże już 7 sierpnia pierwszych 1000 osób wyjechało z obozu w Zagrzebiu na przeszkolenie do Niemiec. Dzień później wyjechały kolejne dwa transporty po 3,5 tys. ludzi każdy. Braki w ludziach uzupełniono przez mobilizację. 18 sierpnia mieli stawić się do komisji poborowych wszyscy muzułmanie z województwa zagrzebskiego z roczników 1917-1925. Maksymalna liczebność dywizji wynosiła pod koniec 1943 r. 21 065 ludzi.
W 1943 r. dywizję przerzucono na Śląsk na poligon w Świętoszowie (Neuhammer-Westlager). Tam uzupełniono kadrę dowódczą i przystąpiono do szkolenia. W listopadzie zakończono szkolenie indywidualne, co podkreśliła 21 listopada 1943 r. wizyta Himmlera w towarzystwie Wielkiego Muftiego Jerozolimy. W kolejnych miesiącach kończono wyszkolenie drużyn (grudzień 1943), plutonów (styczeń 1944) i kompanii (luty). W połowie lutego wyszkolona dywizja liczyła już 21 tys. ludzi i 16 tego miesiąca 93 pociągami wyjechała w okolice miejscowości Brcko nad Sawą na północy Bośni.
Podczas pobytu w Świętoszowie nastąpiła pewna zmiana w wyglądzie żołnierzy dywizji. Dotychczas puste, czarne patki kołnierza zastąpiły specjalnie opracowane patki z ręką trzymającą białą broń (tzw. jatagan) i swastyką. Na rękawie pojawiła się także tarcza w barwach chorwackich (szachownica biało-czerwona o 25 polach), którą nosili nawet albańscy żołnierze z I batalionu 28. pułku piechoty górskiej. Niemal natychmiast skierowano dywizję do udziału w kolejnych operacjach przeciwpartyzanckich. W marcu 1944 r. dywizja uczestniczyła w operacji "Kugelblitz", a w kwietniu - "Osterei". Po zakończeniu tej ostatniej dywizja objęła kontrolę nad obszarem wyznaczonym rzekami Sawą, Driną, Sprečem i Bosną, w maju zaś wzięła udział w operacji "Maibaum".
Podczas jej trwania otrzymała ona nazwę "Handschar" Kolejne operacje nosiły kryptonimy: "Maiglöckchen", "Vollmond", "Fliegenfänger", "Heiderose" i "Hackfleisch". Chorwacka dywizja współdziałała tu nie tylko z "Prinz Eugen", ale też z jednostkami Wojsk Lądowych. Nie zawsze były to walki z partyzantami Tity czy czetnikami. Często bośniaccy żołnierze pacyfikowali miejscowości "podejrzewane" o współpracę z partyzantami. Podczas jednej z takich pacyfikacji zastrzelono 218 osób, w tym po 100 kobiet i mężczyzn i 18 dzieci. Najwięcej ofiar pochodziło ze wsi Jablanice (około 70), Mačkovaca (33), Tobuta (40) oraz Vukosavci i Lopara (po 23). Z innych było to zazwyczaj po kilka osób.
Zresztą walki na Bałkanach prowadzone były ze szczególnym okrucieństwem. Pewne reminiscencje tego stanu rzeczy mogliśmy obserwować podczas walk po rozpadzie Jugosławii w latach 90. XX wieku. Mówiono i pokazywano wówczas osoby i grupy zbrojne, które zajmowały się głównie mordowaniem i rabowaniem ludności, zwłaszcza o odmiennym pochodzeniu czy wierze.
Kierownictwo działań przeciwpartyzanckich w Chorwacji leżało w 1944 r. rękach dowództwa V Korpusu Górskiego SS, któremu - oprócz dywizji "Handschar" i "Prinz Eugen" - podlegały również 369. chorwacka dywizja piechoty i 118. dywizja strzelecka, złożona głównie z Austriaków. Niemcy postanowili wzmocnić te siły o dwie nowe dywizje - 21. Dywizję Górską SS "Skanderberg" (albańską nr 1) i 23. Dywizję Górską SS "Kama" (chorwacką nr 2). Tworzenie nowych jednostek wiązało się z oddaniem instruktorów - głównie Niemców, volksdeutschów i Chorwatów. Ale z dywizji "Handschar" zabrano cały I batalion 28. pułku piechoty górskiej. Był on złożony z Albańczyków z Kosowa i stał się trzonem nowo formowanej dywizji albańskiej. Formowanie drugiej bośniackiej dywizji muzułmańskiej, która otrzymała nazwę "Kama", rozpoczęło się 24 czerwca 1944 r. Wbrew opiniom panującym w naszej literaturze jej nazwa nie pochodziła od imienia rzeki, ale od krótkiego sztyletu w typie kindżału.
Dowódcą nowej dywizji został SS-Standartenführer Helmuth Raithel, a jej pułki objęli: SS-Obersturmbannführer Anton Holzinger (pułk strzelców górskich nr 55), SS-Sturmbannführer Sepp Syr (pułk 56.), SS-Sturmbannführer Karl Dehnen (w zastępstwie) i SS-Obersturmbannfürer Hans Zeysing (pułk artylerii). Dowódcami pozostałych jednostek zostali: SS-Sturmbannführer Richard Landwehr (dywizjon przeciwpancerny), SS-Sturmbannführer Sepp Syr i od początków lipca 1944 SS-Hauptsturmführer Ludwig Zeitz (dywizjon rozpoznawczy), SS-Sturmbannführer Hermann Otto (batalion saperów), SS-Hauptsturmführer Albert Reimann (dywizjon łączności) oraz SS-Hauptsturmführer Wilhelm Morisse (jednostki zaopatrzeniowe). Obie jednostki, dla których zaczęto formować dowództwo IX Korpusu Górskiego SS, we wrześniu 1944 r. bardzo uszczupliły swoje szeregi. Straty wzrastały przy długich marszach i stałych walkach. Na przykład w bitwie o miejscowość Lopare w połowie czerwca 1944 r. zginęło 205, raniono 528 i zaginęło 89 "Handscharowców".
